Gaziantep’te sıkça duyulan “Barak” kelimesi, aslında köklü bir Türkmen topluluğunu ifade eder. Barak Türkmenleri, yüzyıllar önce Horasan’dan çıkarak Anadolu’ya gelen ve zamanla Gaziantep’in kültür dokusunu şekillendiren önemli bir boy olarak bilinir. “Barak Antep” ya da “Barak Yöresi” denildiğinde, bu topluluğun yerleştiği topraklar ve onlara ait kültürel miras anlaşılır.
Horasan’dan Anadolu’ya uzanan yolculuk
Anlatılanlara göre Baraklar, köklerini Horasan’dan alır. Uzun Hasan aşiretine bağlı oldukları söylenen bu topluluk, liderleri Feriz Bey’in önderliğinde Anadolu’ya doğru büyük bir göç gerçekleştirmiştir. Bazı rivayetlerde on binlerce çadırdan oluşan büyük bir topluluk olarak anılır.
Baraklar, Anadolu’ya geldikten sonra Yozgat çevresinde konaklamış; ancak zamanla Osmanlı yönetimiyle sorunlar yaşamaya başlamıştır. Devletle aralarındaki anlaşmazlıklar, yaşanan çatışmalar ve diğer aşiretlerle sürtüşmeler, Barakların sürekli yer değiştirmesine neden olmuştur.
Osmanlı dönemi ve Baraklar
Barakların Osmanlı yönetimiyle yaşadığı sorunlar sonucunda topluluk, Akçakale’nin güneyine sürülmüştür. Bu süreçte hem devletle hem de bölgede yaşayan diğer aşiretlerle mücadele ettikleri anlatılır. Bir süre sonra Baraklar, Fırat Nehri’nin batısına geçerek yeni bir dönemin kapısını aralamıştır. Rivayetlere göre bu göç, Kürt Reşwan aşiretiyle yaşanan ağır bir olayın ardından bir “namus meselesi” olarak başlamış; Baraklar topluca yer değiştirerek Gaziantep’in kuzey ve doğu bölgelerine doğru ilerlemiştir.
Barakların Gaziantep’e yerleşmesi ve tarımla bütünleşmeleri
Barakların Gaziantep çevresine yerleşmesi 1800’lü yıllarda hız kazanmıştır. Özellikle Nizip ve çevresinin verimli toprakları, onların göçebe hayattan yerleşik düzene geçmesini sağlamıştır. O dönem bölgeyi ziyaret eden seyyahların yazdıklarına göre Baraklar, tarımda son derece aktifti; bu da yerleşikliğin kalıcı hale geldiğini gösteriyor.
Bugün Barak oymaklarının bir kısmı hala bu bölgede yaşamaktadır ve Gaziantep kültürünün önemli bir parçası olarak kabul edilir.
Barakların Dini yapı ve geleneksel inançlar nedir?
Günümüzde Barak Türkmenlerinin büyük çoğunluğu Sünni’dir. Ancak tarihsel süreçte farklı inanç etkileri taşıdıkları, “Barak Dede” ve “Bozgeyikli Dede” gibi manevi liderlere
bağlı ritüeller gerçekleştirdikleri bilinir. Bu dini büyükler geçmişte toplum üzerinde önemli söz sahibiydi; zaman içinde bu yapı daha sade bir hale gelmiştir.
Barak kültürünü bugün nerede görüyoruz?
Kıyafetler
Barak kadınlarının turuncu renkteki ünlü başörtüsü “Ahmediye”, topluluğun en bilinen simgelerinden biridir. Üç etek kıyafeti, tozak adı verilen süsler ve bozuk paralı fesler kültürün geleneksel parçalarıdır.
Erkeklerde ise şalvar, aba ve belde bağlanan keffiyeh öne çıkar.
Halk oyunları
Barak halayları bölgenin en sevilen oyunlarındandır.
Hasan Dağı, Dokuzlu, Demircioğlu ve Sinsin gibi birçok oyun hem düğünlerde hem de şenliklerde yaşatılmaya devam eder.
Bu halayların çoğu göç, mücadele ve birlik temasını taşır.
Mutfak
Barak kültürünün mutfağa yansıması denince akla ilk gelen yemek Ezogelin çorbasıdır.
Efsaneye konu olan “Ezo Gelin”in de bu topluluktan çıktığı anlatılır. Yörede birçok yemek geleneği Barakların etkisiyle şekillenmiştir.
Barak oymakları kimdir?
Baraklar, kendi içlerinde birçok kola ayrılır. Abdurrezaklı, Kasımlı, Mahmutlu, Tiryakili, Kürdülü, Torun ve İsalı gibi kollar en bilinenlerdir. Her oymak, tarih boyunca farklı bölgelerde yaşamış ve bugün Gaziantep’in çeşitli köylerine yayılmıştır.
Barak Antep, bir kültür mirasıdır
“Barak Antep” ifadesi, yalnızca bir bölgeyi değil; köklü bir geçmişi, tarihin içinden süzülüp gelen bir kültürü ve Gaziantep’in kimliğini oluşturan önemli bir topluluğu ifade eder.
Barak Türkmenlerinin göçleri, inançları, oyunları ve yemekleri bugün Gaziantep’in sosyal ve kültürel yaşamında halen güçlü bir şekilde hissedilmektedir.