Temizlik, sosyal yaşam ve mimari kültürün bir araya geldiği hamamlar, geçmiş yüzyılların toplumsal hayatını günümüze taşıyan en önemli yapılar arasında. Modern banyoların, saunaların ve teknolojik imkânların gelişmesiyle eski rağbetini kısmen yitiren hamamlar, buna rağmen Gaziantep’te tarihî kimlikleriyle dikkat çekmekte. Şehirde çeşitli dönemlerden günümüze ulaşan çok sayıda hamam hem mimari özellikleri hem de kültürel önemleriyle geçmişin izlerini bugüne taşımakta.
İki Kapılı Hamam: Şehrin en eski tanıklarından
Asıl adı Beşaşer veya Beşbaşar Hamamı olan, Evliya Çelebi’nin ise “Beşyaşar” diye kaydettiği İki Kapılı Hamam; Gaziantep’in en eski hamamları arasında yer alıyor. Üzerinde yer alan eski kitabenin kaldırılmasıyla bugün halk arasında yalnızca bu adıyla anılıyor. Eyüboğlu Camii ile aynı dönemde yapıldığı düşünülen hamamın tarihinin 13. yüzyıla kadar uzanabileceği değerlendiriliyor.
Hamamın büyük bölümü ısı kaybını azaltmak ve su kotuna ulaşmak için yerin altına gömülü olarak inşa edildi. Yıldız tonozla örtülü soğukluk bölümü, haçvari planı ve kalın duvar ayaklarıyla dönemin mimari özelliklerini yansıtıyor. Ilıklık dar ve uzun mekânlarıyla, sıcaklık ise sekizgen planlı merkezi kubbe ve dört eyvanıyla klasik Türk hamamı düzenini sergiliyor. İki kapılı olma özelliğini ise, mahremiyeti sağlamak için yapılan ön mekânın iki ucundaki giriş kapılarından alıyor.
Kale Hamamı :16. yüzyılının izlerini taşıyor
Kitabesi bulunmayan Kale Hamamı’nın 16. yüzyılda inşa edildiği tahmin ediliyor. Sivri kemerli girişi, havuzlu soğukluğu, sekizgen göbek taşlı sıcaklığı ve kubbeli örtü sistemiyle döneminin karakteristik hamam mimarisini yansıtıyor.
Keyvanbey Hamamı: Şahsi mülkiyetteki tarih
17.yüzyılın başlarında inşa edildiği düşünülen Keyvanbey Hamamı, banisi olduğu tahmin edilen varlıklı Keyvan Bey’in adıyla anılıyor. Soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden oluşan hamamın sıcaklık kısmı hâlen hamam olarak kullanılırken soğukluk bölümü uzun süredir kahvehane olarak hizmet veriyor.
Naip Hamamı: Tabakhanenin tarihi mirası
16. yüzyılın ilk çeyreğinde tekke ve türbe ile birlikte külliye olarak inşa edilen Naip Hamamı, Gaziantep’in en az değişiklik geçiren hamamlarından. Sokak seviyesinin altında yapılması, ısı verimliliği sağlamakla birlikte kubbe baskısını da hafifletiyor. Sekizgen
göbek taşı, iki eyvanı ve dört halvetiyle simetrik bir sıcaklık düzenine sahip olan hamam, siyah-beyaz-kırmızı mermer döşemeleriyle de dikkat çekiyor.
Şehitler Hamamı: 19. yüzyıldan günümüze
19. yüzyılda yapıldığı düşünülen Şehitler Hamamı, kare planlı soğukluğu, ortasındaki sekizgen havuzu ve genişletilmiş mekân düzeniyle bugün hâlen çalışır durumda. Haçvari planlı sıcaklığı ve kubbeli örtüsüyle klasik hamam mimarisini koruyor.
Şıh (Fetullah) Hamamı: Kesintisiz Kullanılan Tarih
Hamacı ve Kepenek mahalleleri arasında yer alan Fethullah Hamamı, tüm bölümleriyle günümüze ulaşmayı başarmış nadir yapılardan biri. Soğukluğundaki dilimli bazalt havuz, ılıklıktaki üç eyvanlı düzen ve sıcaklıktaki altı eyvan-altı halvet planı ile Gaziantep’in en özgün hamam mimarilerinden birini barındırıyor. Günümüzde çarşı olarak kullanılan hamam statik olarak sağlamlığını koruyor.
Tabak Hamamı: Evliya Çelebi'nin notlarında var
17. yüzyıldan önce yapıldığı anlaşılan Tabak Hamamı, kesme taş örgüsü ve haç biçimli eyvan düzeniyle öne çıkıyor. Sokak seviyesinden yirmi basamak aşağıda yer alan hamam, geniş kubbeli soğukluğu, eyvanlı ılıklığı ve klasik dört halvetli sıcaklığıyla bugün de özgün işlevini sürdürüyor.
Gaziantep' te hamam kültürünün bugünkü yansımaları
Modern yaşamın etkisiyle bazı hamamlar farklı işlevlere dönüşmüş olsa da Gaziantep’in tarihi hamamlarının büyük bölümü hâlâ ayakta. Kimi hâlâ çalışır durumda hizmet verirken, kimisi çarşı veya kahvehane olarak kullanılmaya devam ediyor. Bu yapılar, Gaziantep’in tarihi kimliğini, sosyal yaşamını ve mimari zenginliğini yansıtan kültürel birer miras olarak önemini koruyor.
Gaziantep’in hamamları; taşın, suyun, buharın ve ışığın iç içe geçtiği, geçmişle bugünü buluşturan eşsiz bir kültür hazinesi olmaya devam etmekte.
