Birleşmiş Milletler ‘in (BM) en az bilinen ama en kritik organlarından biri, sessizce dünyanın karar alma süreçlerini şekillendiriyor: Birleşmiş Milletler İstatistik Komisyonu (UNSC). Her yıl New York'ta toplanan bu komisyon, küresel istatistiklerin standartlarını belirliyor, verilerin kalitesini yükseltiyor ve hükümetlerden uluslararası kuruluşlara kadar herkesin elindeki rakamların güvenilir olmasını sağlıyor. Bugün, 79. yılına yaklaşan bu kurumun hikayesini, başarılarını ve geleceğini ele alacağız. Neden mi? Çünkü veriler, modern dünyanın petrolü ve UNSC, bu petrolün rafinerisi.

Kökenler: Savaş Sonrası Bir İhtiyaçtan Doğan Kurum

UNSC'nin hikayesi, II. Dünya Savaşı'nın küllerinden doğuyor. 1946 yılında, BM Ekonomik ve Sosyal Konseyi'nin (ECOSOC) 8 (I) sayılı kararıyla kurulan komisyon, o dönemin kaotik dünyasında istatistiksel verilerin standartlaşmasını amaçlıyordu. Savaş sonrası yeniden yapılanma sürecinde, ülkelerin ekonomik durumlarını karşılaştırmak, nüfus sayımlarını uyumlaştırmak ve sosyal gelişmeyi ölçmek için güvenilir verilere ihtiyaç vardı. ECOSOC'nin 8 (II) sayılı karar amendmanıyla güçlendirilen komisyon, BM İstatistik Bölümü'nün (UNSD) çalışmalarını denetlemeye başladı.

Kuruluşundan bu yana, UNSC "küresel istatistik sisteminin zirvesi" olarak anılıyor. 24 üyeli bir yapıya sahip; üyeler, coğrafi dengeli bir şekilde ECOSOC tarafından dört yıllığına seçiliyor. Bugün, Afrika, Asya, Avrupa, Latin Amerika ve Kuzey Amerika'dan temsilcilerle dolu bu meclis, baş istatistikçileri bir araya getirerek uluslararası standartları belirliyor. Amacı net: BM organlarına istatistiksel bilgi toplama, analiz ve yayma konusunda danışmanlık yapmak; istatistik yöntemlerini geliştirmek ve gelişmekte olan ülkelerin istatistik sistemlerini güçlendirmek.

Komisyonun ilk yıllarında odak, temel ekonomik göstergelerdi: Gayri Safi Yurtiçi Hasi (GSYH) hesaplamaları, ticaret istatistikleri ve nüfus verileri. 1950'lerde, Soğuk Savaş'ın gölgesinde, veri paylaşımının jeopolitik bir araç haline gelmesiyle UNSC'nin rolü büyüdü. 1970'lere gelindiğinde, bilgisayarların yükselişiyle veri işleme standartları devreye girdi. Bugün ise, yapay zekâ ve büyük veri çağında, komisyonun önemi katlanarak artıyor.

Görevler ve Yapı: Verilerin Koruyucusu

UNSC, BM'nin fonksiyonel komisyonlarından biri olarak ECOSOC'ye bağlı çalışıyor. Ana görevi, "istatistiksel bilgi yönetimi ve verilerin yönetişiminden sorumlu olmak. Bu, pratikte şu anlama geliyor: Uluslararası standartlar geliştirmek, kavram ve yöntemleri tanımlamak, ulusal ve uluslararası düzeyde uygulamalarını denetlemek. Örneğin, Sistemli Ulusal Hesaplar (SNA) gibi çerçeveler, ülkelerin ekonomilerini karşılaştırılabilir kılıyor.

Yapısal olarak, komisyon yıllık oturumlarla işliyor. Her Şubat-Mart ayında New York'ta toplanan 50'den fazla oturumda, binlerce uzman veri kalitesi, kapasite inşası ve yeni teknolojileri tartışıyor. 2024'teki 55. oturumda, küçük alan tahminleme eğitimleri gibi yan etkinlikler düzenlendi; Latin Amerika ve Karayipler Ekonomik Komisyonu (CEPAL) gibi bölgesel organlar da katkı sağladı. UNSD ise sekreteryayı yürütüyor: Küresel istatistikleri derliyor, standartlar yayınlıyor ve ülkelerin istatistik sistemlerini destekliyor.

Komisyonun gücü, koordinasyonunda yatıyor. BM Kalkınma Programı (UNDP), Nüfus Fonu (UNFPA) gibi kurumlarla iş birliği yaparak, verilerin kalkınma hedefleriyle uyumlu olmasını sağlıyor. Ayrıca, İstatistiksel Faaliyetlerin Sınıflandırması (CSA) gibi araçlarla, gıda güvenliği ve beslenme verilerini standartlaştırıyor. Gelişmekte olan ülkelere yönelik kapasite inşası programları ise, Afrika ve Asya'daki ulusal istatistik ofislerini güçlendiriyor. Polonya gibi ülkeler, çalışma gruplarına katılarak Avrupa perspektifini getiriyor.

Başarılar: Verilerle Şekillenen Dünya

UNSC'nin 75 yılı aşkın mirası, sayısız başarıyla dolu. En önemlisi, 2014'te kabul edilen "Resmi İstatistikler İçin Temel İlkeler “in BM Genel Kurulu tarafından onaylanması. Bu ilkeler, istatistiklerin tarafsız, şeffaf ve kamu malı olmasını zorunlu kılıyor – bir nevi verilerin "Helsinki Protokolü". Bu, ulusal ve uluslararası istatistiklerin kalitesini küresel çapta yükseltti.

Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SKH) sürecinde UNSC'nin rolü vazgeçilmez. 2030 Gündem’inin izleme mekanizmasını yönetiyor; SKH göstergelerinin veri tabanını sürdürüyor ve ülkelerin raporlamasını koordine ediyor. 2019'daki 50. oturumda, "Daha İyi Veriler, Daha İyi Yaşamlar" kampanyası başlatıldı; Yunanistan gibi ülkeler, okullarda veri farkındalığı videoları üreterek katıldı. Pandemi döneminde, veri direncini artıran standartlar geliştirildi – örneğin, acil durum raporlamalarında tutarlılık.
Diğer başarılar arasında, Uluslararası Karşılaştırma Programı (ICP) gibi girişimler var. Bu, ülkelerin GSYH'lerini satın alma gücü paritesine göre ayarlıyor; Japonya gibi ülkeler, eski başkanlarıyla bu programa öncülük etti. Çevre istatistikleri, cinsiyet verileri ve jeo-uzamsal bilgiler gibi alanlarda da standartlar belirledi. Hindistan'ın 2023'te 20 yıl aradan sonra yeniden üyeliği, dijitalleşme ölçümlerinde Güney'i temsil etmesini sağladı.
Son Gelişmeler: Geleceğe Bakış

2025'e girerken, UNSC'nin ajandası yoğun. Nisan 2025'teki 56. oturumda, FAO, UNICEF ve WHO ile gıda güvenliği ve beslenme (FSN) verileri raporu sunuldu. Komisyon, CSA 2.0'da bağımsız bir FSN veri alanı kurmayı onayladı; bu, yetersiz beslenmeyi sona erdirmek için SDG 2'yi (Sıfır Açlık) güçlendirecek. Yan etkinliklerde, 2030 Nüfus ve Konut Sayımı Turu tartışıldı – ulusal çabaları desteklemek için.

Ayrıca, iklim değişikliği verileri ve yapay zekâ entegrasyonu ön planda. Belarus gibi ülkeler, ticaret ve çevre istatistiklerinde liderlik yapıyor. Pandemi sonrası "dirençli toplumlar" temalı ara oturumlarda, İrlanda ve ABD gibi ülkeler deneyimlerini paylaştı. Gelecekte, büyük veriyi standartlaştırmak ve dijital ekonomiyi ölçmek için SNA revizyonu bekleniyor.

Neden Önemli? Verilerle Daha Adil Bir Dünya

UNSC, görünmez bir el gibi çalışıyor ama etkisi muazzam. Hükümetler, verilere dayanarak politikalar yapıyor; yatırımcılar, rakamlarla karar veriyor; STK'lar, istatistiklerle mücadele ediyor. Komisyon olmadan, küresel karşılaştırmalar imkânsız olurdu – örneğin, COVID-19 aşı oranları veya iklim göçleri gibi krizlerde veri kaosu yaşanırdı.

Gelecek nesiller için, UNSC'nin rolü daha da kritik. Dijitalleşme, veri gizliliği ve yapay zekâ etik kuralları, komisyonun yeni cepheleri. Hindistan gibi yükselen güçlerin katılımı, standartları daha kapsayıcı kılıyor. Sonuçta, UNSC bize hatırlatıyor: Rakamlar sadece sayı değil, hayatlar.

ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist-Yazar